Mục lục ▸
1. Gan nhiễm mỡ là gì?
Gan nhiễm mỡ (Hepatic Steatosis) là tình trạng tích tụ triglyceride (một dạng chất béo) quá mức trong tế bào gan. Về mặt sinh lý, gan có một lượng nhỏ mỡ để duy trì chức năng chuyển hóa, nhưng khi hàm lượng mỡ vượt quá 5–10% trọng lượng gan, thì được xem là bất thường.
- Gan nhiễm mỡ do rượu (Alcoholic Fatty Liver Disease – AFLD): Xảy ra do uống nhiều rượu, bia trong thời gian dài khiến gan không thể chuyển hóa hết Ethanol. Tình trạng này gây ra hiện tượng tích tụ mỡ trong gan và làm giảm chức năng của gan.
- Gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD): Không liên quan đến rượu và thường gặp ở người béo phì, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, ít vận động. Cơ chế liên quan đến kháng Insulin và rối loạn chuyển hóa lipid và có thể tiến triển thành viêm gan không do rượu (NASH) gây ra xơ gan và trầm trọng là ung thư gan.
2. Nguyên nhân gây ra gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ xuất phát từ nhiều nguyên nhân nhưng chủ yếu nó xuất phát từ chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt hằng ngày.
2.1 Gan nhiễm mỡ do rượu (AFLD)
Uống rượu bia thường xuyên và kéo dài là nguyên nhân chính. Chất Ethanol và acetaldehyde (sản phẩm chuyển hóa của rượu) gây tổn thương tế bào gan. Điều này làm giảm quá trình oxy hóa Acid béo và tổng hợp triglyceride. Thường Gan nhiễm mỡ sẽ dễ có nguy cơ cao hơn ở người suy dinh dưỡng, hút thuốc lá hoặc có bệnh gan sẵn.
2.2 Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD)
-
- Béo phì, thừa cân: Khi lượng mỡ trong cơ thể vượt mức bình thường, đặc biệt là mỡ nội tạng vùng bụng, cơ thể dễ tích trữ Acid béo tự do (FFA). Gan sẽ hấp thụ nhiều Acid béo này và tích tụ thành mỡ trong tế bào gan dẫn đến gan nhiễm mỡ.
- Kháng Insulin, đái tháo đường Type 2: Ở người kháng Insulin, Insulin không hoạt động hiệu quả làm tăng lượng đường và mỡ trong máu. Điều này khiến gan tổng hợp và tích tụ nhiều triglyceride hơn.
- Rối loạn mỡ máu: Tình trạng tăng triglyceride, tăng LDL (cholesterol xấu), giảm HDL (cholesterol tốt) gây mất cân bằng chuyển hóa lipid, làm gan phải xử lý lượng chất béo cao trong máu và dần bị quá tải, gây tích tụ mỡ trong gan.
- Chế độ ăn không lành mạnh: Ăn nhiều đường, tinh bột chế (cơm trắng, bánh mì trắng), thực phẩm chế biến sẵn nhiều dầu mỡ,…Những loại thực phẩm này làm tăng đường huyết, tăng tổng hợp mỡ trong gan, từ đó dẫn đến tích tụ mỡ bất thường.
- Giảm cân quá nhanh hoặc suy dinh dưỡng kéo dài: Khi cơ thể giảm cân đột ngột, mô mỡ bị phân giải mạnh, Acid béo ồ ạt giải phóng vào máu và gan sẽ phải xử lý. Nếu gan không kịp chuyển hóa, chất béo sẽ bị tích lại trong gan. Trường hợp suy dinh dưỡng cũng sẽ khiến gan thiếu nguyên liệu để sản sinh Lipoprotein – phân tử giúp vận chuyển mỡ ra khỏi gan. Điều này gây ra gan nhiễm mỡ.
- Ít vận động, lười tập thể dục: Thiếu hoạt động thể chất khiến chuyển hóa năng lượng kém, cơ thể ít đốt cháy calo và mỡ thừa điều này dẫn đến tăng tích trữ mỡ trong gan và các cơ quan khác.
3. Dấu hiệu nhận biết gan nhiễm mỡ
Làm sao để nhận biết được dấu hiệu của gan nhiễm mỡ? ở giai đoạn đầu không có triệu chứng rõ. Chỉ khi đi xét nghiệm máu và siêu âm gan là cách duy nhất để phát hiện sớm. Nếu bệnh có sự tiến triển hơn, thì người bị gan nhiễm mỡ sẽ có những dấu hiệu sau đây:
- Mệt mỏi, uể oải kéo dài: Cảm giác thiếu lượng dù nghỉ ngơi đầy đủ.
- Đầy bụng, chướng hơi, ăn không tiêu: Gan yếu ảnh hưởng đến tiêu hóa và bài tiết mật.
- Đau nhẹ vùng hạ sườn phải: Cảm giác tức nặng hoặc đau âm ỉ vùng gan (phía trên bên phải bụng).
- Vàng da, vàng mắt (hiếm chỉ khi bệnh nặng): Dấu hiệu của tổn thương gan rõ rệt, ở giai đoạn viêm gan hoặc xơ gan.
- Tăng men gan trong xét nghiệm máu: Là dấu hiệu sớm, phổ biến nhất trong gan nhiễm mỡ – thường chỉ phát hiện khi khám sức khỏe định kỳ.
- Rối loạn chuyển hóa đi kèm: Có thể phát hiện cùng lúc với mỡ máu cao, đường huyết cao hoặc huyết áp tăng.
4. Các cấp độ gan nhiễm mỡ
Dựa trên lượng chất béo tích tụ trong tế bào gan mà bệnh gan nhiễm mỡ được chia thành 3 cấp độ như sau:
- Gan nhiễm mỡ cấp độ 1: Đây là giai đoạn gan nhiễm mỡ nhẹ và thường không có triệu chứng rõ rệt và chỉ được phát hiện khi khám sức khỏe định kỳ. Lượng mỡ trong gan ít chiếm khoảng 5 – 10%.
- Gan nhiễm mỡ cấp độ 2: Ở giai đoạn này, bắt đầu xuất hiện các dấu hiệu như mệt mỏi, đầy bụng, khó tiêu, men gan có thể tăng. Gan có thể bị tích một lượng mỡ từ 10 – 25%.
- Gan nhiễm mỡ cấp độ 3: Với lượng mỡ chiếm hơn 25% trọng lượng gan, đây là giai đoạn gan bị tổn thương nghiêm trọng gây cho việc điều trị vô cùng khó khăn và nghiêm ngặt cùng với dễ dẫn đến hậu quả vô cùng nghiêm trọng như biến chứng xơ gan hoặc ung thư gan.
5. Cách phòng ngừa
Khi bị gan nhiễm mỡ thì phải làm sao? Hiện tại, chưa có thuốc đặc trị cho gan nhiễm mỡ. Vì vậy, các bác sĩ sẽ cùng bệnh nhân lên kế hoạch và phương pháp kiểm soát các nguy cơ gây ra gan nhiễm mỡ.
- Ăn uống lành mạnh: Hạn chế đường, tinh bột chế (cơm, bánh mì trắng), đồ chiên, thức ăn nhanh. Tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt, cá béo, trái cây ít ngọt. Đặc biệt, luôn uống đủ nước, hạn chế rượu bia và nước có ga.
- Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 30 phút/ngày cùng kết hợp cardio (đi bộ, chạy bộ, đạp xe) và tập tạ nhẹ để đốt mỡ và tăng chuyển hóa.
- Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Nên xét nghiệm men gan, mỡ máu và siêu âm gan ít nhất 1 lần/năm nhất là với người có yếu tố nguy cơ như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid.
- Kiểm soát tốt bệnh lý nền: Kiểm soát tốt tiểu đường, mỡ máu, huyết áp để giảm nguy cơ tích tụ mỡ trong gan.
